Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/479

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


444
444


t’ n’ambria di lengn’s les ores cialdes d’l miſdè, n’i gnēle tles oredles nia at’r, ch’ ‘l crěcceament di corf e ‘l scraiament d’les agacces DeclaraJM, SantaGenofefa1878:37 (Badia).

gacia (grd., fas., fod., amp., LD) ↦ gacia.

gaeart (moe.) ↦ gaiert.

gaert (amp.) ↦ gaiert.

gaèrt (fas.) ↦ gaiert.

gaiert Ⓔ nordit. gaiard(o) ‹ frz. gaillard (dal celt. *galia) (EWD 3, 365) 6 1763 gajerd ‘fortis’ (Bartolomei1763-1976:81)
gad. gaiert mar. gaiert Badia gaiert grd. ghert fas. gaèrt bra. gaart moe. gaeart fod. gaiert amp. gaert LD gaiert
agg. Ⓜ gaierc, gaierda, gaierdes
che ha forza e potenza fisica, vigoroso (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ robusto, gagliardo Ⓓ stark, kräftig, rüstig ◇ a) Scebëgn ch’al á tan lauré / Na te gran cöra a manajé / Fôl impó incö dër gaiert / Y bunfrësch adora y tert. Sëbaing ch’Al ha tang laurè / Na te gran cüra a manasè / Folle inpo incö dar gaiert / E bung frasc adora e tert. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:2 (Badia); b) Ciari a to fi, frësch y vi, cun les massëdles rostes, sciöche na porpora, sann y gaiert, cun spëisa daldöt ordinara Ciari a to fì, fresc e vī, colles masselles rostes, sceoucche na porpora, san e gaiert, cung speiſa d’l dutt ordinaria DeclaraJM, SantaGenofefa1878:96 (Badia).

gaiert (gad., mar., Badia, fod., LD) ↦ gaiert.

galantom Ⓔ nordit. galantom ‹  frz. galant homme (dal germ. wâla e HOMO) (GsellMM) 6 1860 gallantomin pl. (IoriG, InjignàLet1860*-2013:402)
gad. galantom Badia galantom grd. galantom fas. galantom caz. galantom fod. galantom amp. galanton LD galantom
s.m. Ⓜ galantomi
uomo leale, onesto, di principî e di comportamento retti, soprattutto nei rapporti con gli altri (usato anche in maniera ironica) (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ galantuomo Ⓓ Ehrenmann ◇ a) Oh, oh bela, sion ben galantomegn te Fascia Oh, Oh bella, sion ben gallantomin te Fassa IoriG, InjignàLet1860*-2013:402 (caz.); b) ‘L é in verità un costume che me piaje / Inze par ra funestres de craià, / de dì roba da forcia a chi che taje / o calche galanton de strapazà! L’é in verità un costume che me piage / Inže par ra funestres de craià, / de di roba da forcia a chi che tage / o calche galanton de strapažà! DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472 (amp.); c) Vos scusà, sé braa śente / Galantome e de bon cuor Vòs scusà se braà zènte / Galantòme e de bon cuor Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:22 (amp.); d) y spo na te ressoluziun desperada n’i podessera porté la mort a chi dui galantomi, che m’á salvé a me la vita? e despò na te resoluziung desperada n’i podess’la portè la mort a chi dui galantŏmi, ch’m’à salvè a mè la vita? DeclaraJM, SantaGenofefa1878:57 (Badia).

galantom (gad., Badia, grd., fas., caz., fod., LD) ↦ ga-

lantom.

galanton (amp.) ↦ galantom.

galeot (fas., LD) ↦ galiot.

galia Ⓔ venez. galia ‘Galeere’ ‹ gr.-lat. GALAIA (Gsell 1989a:155) 6 1844 galìa (DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:112)
gad. galia mar. galía Badia galia grd. galia fas. galia fod. galia amp. galia
s.f. Ⓜ galies
carcere, penitenziario (grd. L 1933; F 2002, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, amp.) Ⓘ galera Ⓓ Zuchthaus ◇ a) Zenzo pien de baronada / taia su e bete via, / po el i dà una sonada / col linguajo de galia. Zènz̄o pién de baronada / tàia su e bete via, / pò el i da una sonada / col linguagio de galìa. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:112 (amp.).

galia (gad., Badia, grd., fas., fod., amp.) ↦ galia.

galía (mar.) ↦ galia.

galiot Ⓔ nordit. galeot(o), galiot(o) 6 1833 galiòtg pl. (DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:263)
gad. galiot Badia galiot grd. galiot fas. galeot fod. galiot amp. galioto LD galeot MdR galiot
s.m. Ⓜ galioc
furfante, briccone (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953, fas. A 1879, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, amp., MdR) Ⓘ birbante Ⓓ Halunke ◇ a) Co gniss de tai a ester le teror di nemici de la patria, tant da ite che de fora, e de tüć i malfaturs, sc’ ëi ne foss instësc ater che na trüpa de lotri e galioć. Cò gniss de tai a estr le terror di nemici de la patria, tant da ite che de fòra, e de tütg i malfatturs, ŝ’ ëi ne foss instëŝ atr che ‘na trüppa de lottri e galiòtg. DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:263 (MdR); b) I nos prees, ma i badiote / dute i mode i à zercà / parché el "Saio" sti galiote / no i ‘l vorea pioan ca. I nos prèves, ma i badiote / dute i mode i à zercà / parché el "Saio" ’sti gagliotte / no il voréa Piovan cà. DegasperF, CodaBadiote1860-2013:471 (amp.).

galiot (gad., Badia, grd., fod., MdR) ↦ galiot.

galioto (amp.) ↦ galiot.

galon Ⓔ padan. galon ‹ GALUS (COXAE) (Gsell 1999b:256) 6 1873 galon (Anonim, TosesCortina1873-1938:30)
fas. galon amp. galon
s.m.
parte dell’arto inferiore compresa fra l’anca e la gamba (fas. R 1914/99, amp. Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002) Ⓘ coscia Ⓓ Oberschenkel ◇ a) De calzes no rajonon / Che i ome no pó vede / E stizà nos fajon / Ma ra pì outes / ’Es và fin al galon. De calzes no ragionon / Che i ome no’ po’ vede / E stizà nos fason / Ma ra pi autes / Es và fin al galon. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.); b) E zoletes e zoletoi / Par se strenśe su i galoi. E zoletes e zoletoi / Par se strense, su’ i galoi. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.) ☝ cuessa.

galon (fas., amp.) ↦ galon.

galop Ⓔ it. galoppo / dt. Galopp 6 1878 galopp (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:99)
gad. galop Badia galop grd. galop fas. galop fod. galop
s.m. sg.
l’andatura più veloce del cavallo (grd. L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DILF 2013, fod. P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ galoppo Ⓓ Galopp
en galop (gad.) Ⓘ al galoppo Ⓓ im Galopp ◇ a) dui ciavaliers raita en galop al ciastel a dô guant por la contëssa dui cavalieri reita in galopp al ciastell a dō guant pur la contessa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:99 (Badia); b) Insciöche sun jüs gonot cun ardimënt en galop a scarzé sö ferides y fá degore leghermes, insciö orunse na ota jí a pora nia en galop por varí les plaies Ingsceoucche sung jūs gonot cung ardimant in galopp a scarzè sou firides e fa d’gorre legrimes, ingsceou urungſe naota ji a pora nia in galopp pur varì les plaies DeclaraJM, SantaGenofefa1878:110-111 (Badia).

galop (gad., Badia, grd., fas., fod.) ↦ galop.

gana Ⓔ *AQUĀNA (EWD 3, 369) 6 1858 ganes pl. (PescostaC, BonesEghes1858-1994:228)

gacia